Kan de aarde getroffen worden door een groot rotsblok uit de ruimte?
Vroeger was het simpel. De
zon
in het midden, daarrond acht
planeten
(sorry
Pluto)
en dat was het.
Alles veranderde vanaf 1 januari 1801. Toen werd Ceres ontdekt, een groot rotsblok van zo'n 1.000 kilometer, dat in
een baan tussen Mars en Jupiter rond de zon draaide. Na Ceres volgden Pallas, Juno en Vesta. Astronomen gingen zich specialiseren
in het ontdekken van kleine planeten, de zgn. planetoïden ("asteroids" in het Engels).
Ook op de Koninklijke Sterrenwacht van Ukkel zijn er veel planetoïden ontdekt. Een van de meest
succesvolle planetoïdenjagers is de Belg Eric Elst: hij heeft meer dan drieduizend kleine planeten ontdekt.
Ondertussen zijn er nieuwe waarnemingsmethoden ontwikkeld om planetoïden op te sporen.
De teller staat al op meer dan een miljoen planetoïden. Er worden bijna elke dag nieuwe planetoïden ontdekt.
De kleinste hebben een diameter van maar enkele meter.
De meeste van die planetoïden zitten "veilig" tussen de banen van Mars en Jupiter. Maar er zijn deugnieten die
dichterbij komen en zelfs de baan van de aarde kunnen kruisen. En dat is niet zonder gevaar.
Er wordt aangenomen dat zo'n 65 miljoen jaar geleden de
inslag van een planetoïde
met een diameter van 10 km het einde betekende voor de dinosaurussen. In de recente geschiedenis is er de inslag
van een 50 meter grote planetoïde op 30 juni 1908 in Toengoeska, Siberië. Het rotsblok spatte uiteen in de hogere
atmosfeerlagen maar in een oppervlakte van zo'n 2.000 km² gingen toch alle bomen tegen de grond.
Redenen genoeg dus om een internationaal waarnemingsprogramma op poten te zetten om alle potentiële killers tijdig
in kaart te brengen. We schatten dat er enkele duizenden PHA's zijn.
De afkorting PHA staat voor "Potentially Hazardous Asteroid" -
een mogelijk gevaarlijke planetoïde. Het zijn planetoïden met een diameter van 100 meter of meer die
de baan van de aarde kruisen en ons dus kunnen bedreigen.
Daarvan hebben we er nu vermoedelijk 20 à 30
procent ontdekt. Er is dus nog werk aan de winkel.
Bijna op bezoek
Er zijn (gelukkig) een heleboel planetoïden die dichtbij komen maar die geen bedreiging voor de aarde vormen.
Op 15 februari 2013 om 20.25 uur zoefde 2012DA14 langs de aarde. Kortste afstand was 28.500 kilometer,
dichterbij dan de Meteosat-weersatellieten. 2012DA14 had een geschatte diameter van 50 meter.
In het verleden hebben spionagesatellieten
herhaaldelijk heldere lichtflitsen gedetecteerd die werden gelinkt aan inslagen van rotsblokken uit de ruimte.
Astronomen hebben al enkele keren een inslag vooraf aangekondigd.
2008TC3
werd ontdekt op 6 februari 2008. Onmiddellijk was duidelijk dat het rotsblok (2 tot 5 meter diameter) zou inslaan.
Het object ontplofte 20 uur later in de atmosfeer op een hoogte van 37 km boven Soedan. Ongeveer 600 fragmenten
werden later teruggevonden in de woestijn.
Om het gevaar van een mogelijke inslag te duiden, hebben astronomen de Torinoschaal ontwikkeld.
Wanneer een nieuwe PHA ("Potentially Hazardous Asteroid") wordt ontdekt, gebeurt het dat het object op de Torinoschaal
de waarde 1 scoort. Dat komt omdat de baan de eerste paar dagen niet erg nauwkeurig is (te weinig waarnemingen). In
eerste instantie blijkt de aarde dan mogelijk in de vuurlijn te liggen.
Maar naarmate er meer waarnemingen gebeuren en we de baan van de PHA kunnen verfijnen, blijkt de aarde net te ontsnappen.
Voorlopig toch.
Wat brengt de toekomst?
Wetenschappers nemen aan dat een object met een diameter van 5 tot 10 meter gemiddeld één keer per jaar inslaat. De
energie die daarbij vrijkomt, is vergelijkbaar met die van de
atoombom van Hiroshima. Meestal gebeurt dat hoog in de
atmosfeer.
Eentje van 50 tot 100 meter botst op aarde gemiddeld om de tweeduizend jaar. Een PHA van een kilometer slaat in om
het miljoen jaar. De kracht van de explosie is afhankelijk van de snelheid, de inslaghoek en het materiaal van de
PHA. Een planetoïde die bestaat uit ijs zal makkelijk uiteenspatten in de hogere atmosfeer. Eentje van steen en
zeker een PHA van metaal bereiken makkelijker het aardoppervlak en kunnen dus grotere schade veroorzaken.
Het is dus niet de vraag of er ooit zo'n killer planetoïde zal inslaan - het is de vraag wanneer.
Voorlopig zitten we nog veilig. Op 13 april 2029 zal de planetoïde Apophis passeren op een afstand van 31.300 kilometer.
2011 AG5 zal op 5 februari 2040 op veilige afstand langskomen. Een lijst die voortdurend wordt bijgewerkt, vind je
hier.
Maar we hebben nog lang niet alles in kaart gebracht. We kunnen enkel hopen dat dat snel gebeurt. En dat we bij
de ontdekking van een killer PHA nog voldoende tijd hebben om te reageren.
Wat kunnen we doen?
We moeten hopen dat we jaren tot tientallen jaren vooraf zullen weten wanneer er een echt gevaarlijke impact dreigt.
En dan kunnen we maatregelen nemen.
In pure Bruce Willis-stijl (Armegeddon) naar de PHA trekken en enkele atoombommen droppen, lijkt me geen goed idee. Er
zijn betere alternatieven. Als we één kant van een PHA (Potentially Hazardous Asteroid) wit kunnen verven (bv. papiersnippers droppen met een sonde die
ernaartoe vliegt), zorgt de stralingsdruk van de zon ervoor dat de PHA geleidelijk in een andere baan wordt gedwongen.
Of nog beter, we plaatsen een heel, heel kleine motor op de PHA die gedurende jaren de PHA stilletjesaan doet opschuiven,
weg van de aarde.
Maar als we een grote PHA ontdekken die volgens de berekeningen een jaar later al zal inslaan, hebben we weinig keuze.
Dan moeten we hopen dat het object bestaat uit ijs en dat het inslaat ergens boven de oceaan of boven een onbewoond gebied.
De miljarden inslagkraters op de maan zijn alvast de stille getuigen van een woelig verleden. Op de maan is
er geen dampkring en dus geen erosie. We zien het resultaat van inslagen van allerlei projectielen
gedurende enkele miljarden jaren... Er zijn heel, heel veel kraters op de maan.
